1 op de 2 mensen ervaart dusdanig psychisch lijden dat hun functioneren eronder lijdt. En we zijn op weg naar 80 à 90%. Tegelijkertijd wordt de professionele zorg duurder. Wachttijden langer. Wat betekent dat? Hoe kunnen helende gemeenschappen helpen?
Dat betekent dat er steeds minder professionele hulp is, en tegelijkertijd steeds meer ervaringsdeskundigen. Volgens professor Philippe Delespaul, hoogleraar Innovatie in de Geestelijke Gezondheidszorg aan de Universiteit van Maastricht, ligt daar een kans.
Philippe Delespaul is een van de kartrekkers van De Nieuwe GGZ. Dat is beweging van cliënten, professionals en organisaties die fundamentele verandering nastreeft van de GGZ in Nederland, waarbij de bundeling van kennis en middelen bijdraagt aan een betere (organisatie van) zorg voor inwoners met een psychische kwetsbaarheid in een wijk.
Helende gemeenschappen binnen een Nieuwe GGZ
Op dinsdag 15 oktober 2024 verzamelde zich in het Wijkpaleis een groep mensen, bestaande uit experts, ervaringsdeskundigen en initiatiefnemers, om open in gesprek te gaan over dit soort helende gemeenschappen. Ik was erbij en deel hierbij de dingen die mij opvielen en zijn bijgebleven van deze prachtige samenscholing.
De eerste vraag is: wat is een gemeenschap dan? Rachelle Eerhart (Pleidooi voor Plek) maakte deze vraag scherp. Heel simpel: een gemeenschap is een groep van mensen.
Dat kan op allerlei niveaus zijn: een maatschappelijke groep, bevolkingsgroep of etniciteit. Maar ook: een stad, een wijk, een straat, een pand. Een gemeenschap kan ook bestaan uit mensen die ‘iets’ gemeen hebben (bijvoorbeeld een stoornis of interesse).
En helen dan? Helen gaat over ‘weer gezond worden’. Maar ja: wat is ‘gezond’? Helen gaat misschien meer over herstellen; weer heel worden als mens. Als de mens die jij in je volheid bent.
Een helende gemeenschap is dan een groep mensen waarin jij kunt zijn, of weer kunt herstellen tot, wie jij in je volheid bent. Helende gemeenschappen zijn erg belangrijk binnen een Nieuwe GGZ. En voor de samenleving, in het licht van samenredzaamheid.
Maar hoe ontstaat zo’n helende gemeenschap? Hoe kun je een helende gemeenschap regisseren? Hoe vind je als individu aansluiting bij een helende gemeenschap – en hoe kun je eventueel zélf een rol gaan spelen, als ervaringsdeskundige? Hoe geef je jouw rol vorm?
Emergent ecosysteem
Een mooi inzicht: je hebt sowieso een rol en een gemeenschap – of je ‘m nu pakt of niet. Want een gemeenschap is als een ecosysteem. Dat ís er gewoon. “Je kunt als boom in een ecosysteem niet beslissen géén deel te zijn van dat ecosysteem.” – zo zei Philippe Delespaul.
Je kunt een ecosysteem niet zelf neerzetten, er valt niet al teveel aan te organiseren – het neemt gewoon zijn eigen beloop. Er is geen regie. Het ontwikkelt zich organisch, met jou erin.
Wat er binnen een ecosysteem gebeurt is emergent: het ontstaat spontaan, door een samenvoeging van een aantal verschillende elementen. En zo is het ook binnen gemeenschappen.
In zo’n ecosysteem zitten ervaringsdeskundigen: 1 op de 2 mensen, zoals we leerden. Er zitten professionals: mensen die opgeleid zijn om te zorgen. En de ggz hoort er ook bij.
Hoopverlener ipv hulpverlener
Zoals we al eerder hoorden: er zijn meer ervaringsdeskundigen dan professionele hulpverleners. Hoe kunnen we elkaar dan helpen?
Carolina Castro, de initiatiefnemer achter Veerkrachtige Gemeenschap en ZIEL breekt een lans voor het open in relatie gaan met elkaar. Zonder maskers. ZIEL is daarom een ruimte voor welzijn, geluk én ongeluk. “Durf ook te zeggen als het niet goed gaat met je,” stelt Carolina. Als we zonder maskers met elkaar in gesprek gaan, ontmoeten we elkaar in onze heelheid.
Het idee daarachter is ook: als jij de ervaring hebt van een depressie, en die doorstaan hebt, dan kun jij jouw ervaring delen met anderen. Die er misschien nog middenin zitten. Zo helpen we elkaar – niet als ‘specialisten’ maar als medemensen met een gelijksoortige ervaring.
Een van de ervaringsdeskundigen in het publiek deelde dat zij zichzelf meer een HOOPVERLENER dan een hulpverlener voelt. En dat resoneert.
Gulheid en mededogen
Als je onderdeel wordt van een gemeenschap, hoe geef je dan vorm aan je rol? Vaak zijn die niet zo vastgelegd.
Colin Giroth, ook een ervaringsdeskundige, die nu meewerkt binnen Zorgvrijstaat, ziet het zo: “Je rol, die ken je als je ‘m pakt, of aanvoelt. Soms begint dat heel klein: als je voor jezelf zorgt, zorg je ook voor je straat en misschien ook wel voor je wijk. Daar kan van alles uit ontstaan. Dat zoeken naar die rol is niet een rechte weg, maar eerder een kronkelpad.”
Als onderdeel van een helende gemeenschap ben je gul met jouw persoonlijke ervaring en wijsheid. Van uit een radicaal mededogen. Met jezelf, en met de ander.
Dat betekent bijvoorbeeld ook dat je begrijpt dat jij niet dé wijsheid in pacht hebt; je hebt alleen jóuw wijsheid in pacht. En die kan helpen in het helingsproces van de ander.
Bouwen aan een helende gemeenschap
Hoe bouw je aan een helende gemeenschap? Wat zijn helende gemeenschappen überhaupt? Zijn er vaste kenmerken?
Daar komt deze groep niet helemaal uit. Vooral ook omdat in het gesprek steeds naar voren komt dat het voor iedereen anders is. Wat voor de één werkt, werkt voor de ander totaal niet. Mensen moeten zelf de regie kunnen krijgen over hun eigen herstel. En daarom moet er ruimte zijn voor allerlei verschillende benaderingen, perspectieven en aanpakken.
Kenmerkend voor een helende gemeenschap is dat de mensen die erin zitten in staat zijn te leren van het effect dat het heeft, en dat je er rendement uit kan halen halen. Daar moet je dus naar open naar blijven kijken.
En dat kun je niet zelf. Daarom is het goed om mensen om je heen uit te nodigen, die je vraagt om mee te blijven kijken.
Maar… hoe vind je als eenling aansluiting?
Een interessante vraag voor mij is: hoe zoek je als individu steun bij een gemeenschap waar je nog geen deel van uit maakt?
Uit mijn eigen ervaring: toen ik het diepst zat, was ik niet in staat om om hulp te vragen. De schaamte was enorm groot. Hoezo zou ik niet zelf even naar de schoenmaker kunnen lopen?
Toen ik iets had gevonden dat mij door die angst heen hielp, namelijk toevalstekenen, realiseerde ik me dat ik dat met anderen wilde doen. Ik wist alleen niet met wie dan.
Er zijn natuurlijk veel tekenclubjes, maar of ze waren ver weg, of ‘s avonds laat, of heel erg resultaatgericht. Online vond ik wel communities van mensen die bezig waren met therapeutisch tekenen, maar door de tijdverschillen vonden die sessies plaats op momenten dat ik niet kon – 11 uur ‘s avonds bijvoorbeeld.
Tekentraag: toevalstekenen voor meer zelfliefde
En dus startte ik mijn eigen toevalstekenclubje. Begon ik tekensessies te begeleiden. Iemand gunde me een ruimte (Albert, bedankt!), en samen te werken met andere mensen (Onno, Sabina!). Vaak had ik zelf een angstaanval tijdens die sessies – en ook dat hadden mensen zelden in de gaten.
Mijn masker is goed. Té goed. En dat staat, zoals Carolina al zei, een open verbinding met anderen in de weg. Ik heb me zo ontzettend eenzaam gevoeld. En: ik kon op dat moment niet anders.
Ik ben dus ook ervaringsdeskundige. Hier lees je daar meer over. En ik deel mijn ervaring en kennis graag met mensen die daar behoefte aan hebben. Die meer zelfliefde door meer zelfinzicht willen voelen.
Dat doe ik elke zaterdagochtend in ZIEL, de bewustzijnsruimte in BoTu, Rotterdam. Van 09:30 tot 10:30 begeleid ik een sessie Mediteren op papier. Gratis. Alle materialen zijn voorhanden. De sessie is ook online te volgen.
Meedoen aan de zaterdagsessie Mediteren op papier?
Mail me je naam en telefoonnummer op dianavanewijk(apenstaartje)gmail.com, dan voeg ik je toe aan de WhatsApp-groep van TekenTraag. Je kunt via deze link ook direct lid worden. Dit is ons belangrijkste communicatiekanaal, waar je bijv ook de tijden en eventuele andere informatie krijgt.
Dus ben je toe aan meer zelfliefde door meer zelfinzicht? Meld je aan en doe met ons mee.
PS: Dit open gesprek in het Wijkpaleis werd georganiseerd door Zorgvrijstaat, in het kader van het het Wijkfestival Gezond Verstand. Kijk hier voor het programma.